Vì sao máy tính bị nhiễm virus? Dấu hiệu và cách diệt tận gốc

Bạn đang sử dụng máy tính và bỗng dưng nhận thấy những hành vi kỳ lạ: máy chạy chậm bất thường, các cửa sổ quảng cáo liên tục xuất hiện, dữ liệu bị mất hoặc không thể truy cập, hay thậm chí là bạn không thể mở các ứng dụng quen thuộc? Rất có thể, chiếc máy tính bị nhiễm virus (hoặc các phần mềm độc hại khác) chính là nguyên nhân gây ra những phiền toái này. Tình trạng máy tính nhiễm virus không chỉ làm giảm hiệu suất mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất dữ liệu, lộ thông tin cá nhân và tài chính, thậm chí là bị chiếm quyền điều khiển máy tính. Vậy, khi máy tính bị nhiễm virus phải làm sao để khắc phục? Bài viết này sẽ là cẩm nang toàn diện, cung cấp hướng dẫn cách xử lý khi máy tính bị nhiễm virus chi tiết từ những dấu hiệu nhận biết rõ ràng, nguyên nhân lây nhiễm phổ biến, cho đến các bước loại bỏ virus hiệu quả, giúp bạn bảo vệ an toàn cho dữ liệu và hệ thống của mình.

Dấu hiệu máy tính bị nhiễm virus

Việc phát hiện sớm dấu hiệu máy tính bị nhiễm virus là rất quan trọng để hạn chế thiệt hại. Hãy chú ý đến các biểu hiện bất thường sau đây:

Hiệu suất máy tính giảm đáng kể

Đây là một trong những dấu hiệu phổ biến nhất.

• Máy tính chạy chậm bất thường: Khởi động lâu, mở ứng dụng chậm, các thao tác đơn giản cũng bị giật lag hoặc treo máy.
• CPU, RAM, ổ cứng bị chiếm dụng cao: Ngay cả khi bạn không chạy ứng dụng nặng, Task Manager vẫn hiển thị CPU, RAM hoặc Disk Usage ở mức cao, cho thấy có tiến trình lạ đang chạy ngầm.

Quảng cáo pop-up hoặc trang web lạ liên tục xuất hiện

• Quảng cáo không mong muốn: Các cửa sổ quảng cáo tự động bật lên khi bạn lướt web hoặc thậm chí khi không sử dụng trình duyệt.
• Trình duyệt bị chuyển hướng: Khi bạn mở trình duyệt hoặc nhấp vào một liên kết, bạn bị chuyển hướng đến các trang web lạ, đáng ngờ.
• Thanh công cụ/Extension lạ: Trình duyệt của bạn xuất hiện các thanh công cụ (toolbar) hoặc tiện ích mở rộng (extension) mà bạn không cài đặt.

Thay đổi cài đặt hệ thống không mong muốn

• Trang chủ trình duyệt bị đổi: Trang chủ mặc định của trình duyệt bị thay đổi sang một trang web khác mà bạn không biết.
• Tường lửa hoặc phần mềm diệt virus bị tắt: Kẻ tấn công có thể tắt các công cụ bảo mật để dễ dàng kiểm soát máy tính của bạn.
• Các thiết lập hệ thống bị thay đổi: Ví dụ, bạn không thể thay đổi hình nền, cài đặt bảo mật bị khóa, hoặc các biểu tượng desktop biến mất/xuất hiện lạ.

Dữ liệu bị mất, hỏng hoặc không thể truy cập

• Tệp tin bị đổi tên/xóa: Một số tệp tin cá nhân của bạn bị đổi tên, biến mất hoặc không thể mở được.
• Tệp tin bị mã hóa (Ransomware): Đây là loại virus nguy hiểm mã hóa tất cả dữ liệu của bạn và yêu cầu tiền chuộc để giải mã.
• Xuất hiện tệp tin/thư mục lạ: Các tệp tin hoặc thư mục có tên lạ xuất hiện trên ổ đĩa của bạn.

Máy tính tự thực hiện các hành vi lạ

• Tự động mở/đóng ứng dụng: Các chương trình tự động mở hoặc đóng mà không có sự điều khiển của bạn.
• Tự động gửi email/tin nhắn rác: Virus có thể sử dụng tài khoản email của bạn để gửi spam đến danh bạ.
• Tự động khởi động lại hoặc tắt máy: Máy tính tự động khởi động lại hoặc tắt máy mà không có cảnh báo.

Không thể truy cập các trang web bảo mật hoặc phần mềm diệt virus

Một số virus sẽ chặn bạn truy cập các trang web của hãng bảo mật hoặc tải xuống phần mềm diệt virus để ngăn chặn việc bị phát hiện và loại bỏ.

Tại sao máy tính bị nhiễm virus?

Để biết cách xử lý khi máy tính bị nhiễm virus, bạn cần hiểu lý do máy tính bị nhiễm virus để phòng tránh tốt hơn trong tương lai.

Tải và cài đặt phần mềm không rõ nguồn gốc

Đây là con đường lây nhiễm virus phổ biến nhất.

• Phần mềm crack/lậu: Tải các phần mềm bẻ khóa (crack), game lậu, hoặc các ứng dụng không có bản quyền từ các trang web không uy tín thường đi kèm với virus, malware ẩn.
• Phần mềm miễn phí đáng ngờ: Một số phần mềm miễn phí có thể đi kèm với các phần mềm quảng cáo (adware) hoặc phần mềm gián điệp (spyware) không mong muốn.

Mở tệp đính kèm hoặc nhấp vào liên kết độc hại trong email/tin nhắn

• Email lừa đảo (Phishing): Các email giả mạo từ ngân hàng, dịch vụ trực tuyến hoặc người quen, chứa các tệp đính kèm bị nhiễm virus hoặc các liên kết dẫn đến trang web độc hại.
• Tin nhắn giả mạo: Nhấp vào các liên kết đáng ngờ trong tin nhắn trên mạng xã hội, ứng dụng chat.

Truy cập các trang web độc hại hoặc không an toàn

• Trang web giả mạo: Các trang web lừa đảo, quảng cáo có thể tự động tải xuống phần mềm độc hại hoặc lợi dụng lỗ hổng bảo mật của trình duyệt để lây nhiễm.
• Trang web không có chứng chỉ SSL (HTTP thay vì HTTPS): Mặc dù không phải lúc nào cũng là virus, nhưng các trang web không mã hóa kết nối thường tiềm ẩn nhiều rủi ro bảo mật hơn.

Sử dụng thiết bị lưu trữ USB/ổ cứng ngoài đã nhiễm virus

Nếu bạn cắm một USB, ổ cứng di động, hoặc thẻ nhớ đã bị nhiễm virus vào máy tính của mình, virus có thể tự động lây lan.

Kết nối mạng không bảo mật

• Mạng Wi-Fi công cộng không an toàn: Kết nối với các mạng Wi-Fi công cộng không có mật khẩu hoặc không được mã hóa có thể tạo cơ hội cho kẻ tấn công xâm nhập máy tính của bạn.
• Lỗ hổng bảo mật mạng: Nếu mạng nội bộ của bạn có lỗ hổng bảo mật, virus có thể lây lan qua đó.

Không cập nhật hệ điều hành và phần mềm

• Lỗ hổng bảo mật: Các phiên bản Windows hoặc ứng dụng cũ thường có các lỗ hổng bảo mật đã được biết đến mà hacker có thể khai thác để lây nhiễm virus.
• Tường lửa/Phần mềm diệt virus không hoạt động: Không có phần mềm bảo mật hoặc không cập nhật chúng thường xuyên khiến máy tính không có "hàng rào" bảo vệ.

Cách xử lý khi máy tính bị nhiễm virus

Khi máy tính bị dính virus, bạn cần hành động nhanh chóng và theo đúng các bước để loại bỏ mối đe dọa và bảo vệ dữ liệu.

Ngắt kết nối internet

Đây là bước quan trọng đầu tiên khi máy tính bị nhiễm virus.

• Tháo dây mạng hoặc tắt Wi-Fi: Ngắt kết nối internet ngay lập tức để ngăn virus lây lan sang các máy tính khác trong mạng, ngăn chặn virus gửi dữ liệu ra bên ngoài, hoặc nhận thêm lệnh từ kẻ tấn công.

Khởi động lại máy tính vào chế độ Safe Mode

Chế độ Safe Mode (chế độ an toàn) sẽ khởi động Windows với các driver và dịch vụ tối thiểu, giúp bạn dễ dàng loại bỏ virus hơn vì nhiều phần mềm độc hại không thể chạy trong chế độ này.

Để vào Safe Mode:

• Nếu bạn có thể đăng nhập vào Windows: Nhấn Windows + I để mở Settings > Update & Security > Recovery > Restart now (trong mục Advanced startup). Khi máy khởi động lại, chọn Troubleshoot > Advanced options > Startup Settings > Restart, sau đó nhấn F4 (hoặc 4) để vào Safe Mode.
• Nếu không thể đăng nhập: Khởi động máy tính và nhấn giữ nút nguồn 3 lần liên tục (mỗi lần nhấn khoảng 5 giây) để vào môi trường phục hồi Windows (Windows Recovery Environment), sau đó chọn Troubleshoot > Advanced options > Startup Settings > Restart, và nhấn F4 (hoặc 4) để vào Safe Mode.

Sao lưu dữ liệu quan trọng (nếu có thể)

Nếu bạn lo lắng về việc mất dữ liệu, hãy sao lưu các tệp quan trọng sang ổ cứng ngoài hoặc dịch vụ đám mây (nếu có thể làm được trong Safe Mode và không quá nguy hiểm). Tuy nhiên, hãy cực kỳ cẩn thận để không sao chép cả virus sang thiết bị lưu trữ của bạn.

Gỡ cài đặt các ứng dụng đáng ngờ

Nếu bạn nghi ngờ một ứng dụng vừa cài đặt là nguyên nhân:

• Vào Settings > Apps > Apps & features.
• Tìm và gỡ cài đặt các ứng dụng mà bạn không nhớ đã cài đặt hoặc thấy đáng ngờ.

Chạy phần mềm diệt virus uy tín

Đây là bước cốt lõi để cách xử lý khi máy tính bị nhiễm virus.

• Sử dụng phần mềm diệt virus đã cài đặt: Nếu bạn đã có phần mềm diệt virus (như Windows Defender, Kaspersky, Avast, Bitdefender...), hãy cập nhật cơ sở dữ liệu virus mới nhất (nếu có thể trong Safe Mode có mạng hoặc sau khi kết nối mạng lại tạm thời) và chạy quét toàn bộ hệ thống (Full Scan).
• Sử dụng phần mềm diệt virus di động (Portable Anti-virus): Nếu phần mềm diệt virus của bạn bị vô hiệu hóa hoặc không thể cập nhật, hãy tải một phiên mềm diệt virus di động (ví dụ: Malwarebytes Portable, Zemana AntiMalware Portable) từ một máy tính khác không bị nhiễm virus, sao chép vào USB và chạy trên máy tính bị nhiễm.
• Quét sâu: Luôn chọn chế độ quét sâu (Full Scan) để đảm bảo virus được tìm thấy và loại bỏ hoàn toàn.

Cập nhật Windows và driver

Sau khi diệt virus, hãy đảm bảo hệ thống và driver của bạn được cập nhật để vá các lỗ hổng bảo mật.

• Kết nối lại internet.
• Vào Settings > Update & Security > Windows Update và kiểm tra các bản cập nhật.
• Mở Device Manager để kiểm tra và cập nhật các driver bị lỗi hoặc cũ.

Chạy System File Checker (SFC) và DISM

Virus có thể làm hỏng các tệp tin hệ thống.

• Mở Command Prompt với quyền Administrator.
• Gõ sfc /scannow và nhấn Enter.
• Nếu SFC không hiệu quả, chạy các lệnh DISM:

DISM /Online /Cleanup-Image /CheckHealth

DISM /Online /Cleanup-Image /ScanHealth

DISM /Online /Cleanup-Image /RestoreHealth

• Khởi động lại máy sau khi hoàn tất.

Khôi phục hệ thống (System Restore)

Nếu tình trạng nhiễm virus quá nghiêm trọng và bạn không thể loại bỏ hoàn toàn, hoặc hệ thống bị lỗi sau khi diệt virus, bạn có thể thử khôi phục lại máy tính về một điểm trước khi bị nhiễm virus.

• Nhấn Windows + R, gõ rstrui và nhấn Enter.
• Chọn một điểm khôi phục được tạo trước khi máy bị nhiễm virus.

Cài lại Windows (Giải pháp cuối cùng)

Nếu tất cả các phương pháp trên không hiệu quả và bạn vẫn nghi ngờ máy tính bị nhiễm virus nặng hoặc hệ thống đã bị hỏng nghiêm trọng, việc cài đặt lại Windows là giải pháp triệt để nhất để có một hệ thống sạch hoàn toàn.

• Quan trọng: Sao lưu dữ liệu (nếu có thể) trước khi cài lại!
• Sử dụng tính năng Reset this PC trong Windows (Settings > Update & Security > Recovery) hoặc cài đặt lại Windows từ USB/DVD boot.

Kết luận

Tình trạng máy tính bị nhiễm virus là một mối đe dọa không ngừng, nhưng với việc hiểu rõ dấu hiệu máy tính bị nhiễm virus, lý do máy tính bị nhiễm virus và áp dụng đúng các cách khắc phục khi máy tính bị nhiễm virus, bạn hoàn toàn có thể bảo vệ và khôi phục hệ thống của mình. Hãy luôn chủ động trong việc bảo mật, duy trì phần mềm diệt virus cập nhật và thực hiện các biện pháp phòng ngừa để đảm bảo máy tính của bạn luôn an toàn và hoạt động ổn định.

Bạn đã từng trải qua việc máy tính bị dính virus chưa? Phương pháp nào bạn thấy hiệu quả nhất để xử lý nó? Chia sẻ kinh nghiệm của bạn ở phần bình luận bên dưới nhé!